SoNaRR 2025: Pridd

Cyfoeth Naturiol Cymru

Mae’r wybodaeth hon yn rhan o’n Adroddiad ar Sefyllfa Adnoddau Naturiol 2025

Wedi’i ffurfio gan hindreuliad cerrig a mwynau a chroniad deunyddiau organig, sydd yn aml yn cymryd cannoedd i filoedd o flynyddoedd. Mae ffurfiad pridd yn broses barhaus, er y gall cyfraddau colli fod llawer mwy na chyfraddau ffurfio ac felly dylid ei drin fel adnodd na ellir ei adnewyddu. Priddoedd yw sylfaen tir, ecosystemau a chynefinoedd.

Negeseuon allweddol

  • Mae priddoedd iach yn allweddol i gynnal ein hecosystemau daearol a darparu ystod amrywiol o wasanaethau ecosystemau sy’n fuddiol i’n cymunedau.
  • Mae cyflwr priddoedd ledled Cymru yn gyffredinol sefydlog, gyda rhai arwyddion cychwynnol o golled carbon yn yr uwchbridd mewn priddoedd âr, a lefelau ffosfforws uchel a chywasgiad lleol mewn priddoedd wedi’u gwella.
  • Newid hinsawdd ac arferion rheoli anaddas yw’r pryderon allweddol ar gyfer tueddiadau priddoedd yn y dyfodol. Mae priddoedd mewn cyflwr wedi’i ddiraddio yn llai gwydn i newid hinsawdd.
  • Rhaid inni ddefnyddio a rheoli priddoedd mewn ffyrdd sy’n cynnal ac yn gwella deunydd organig y pridd; yn amddiffyn y pridd rhag erydiad; yn cynnal ac yn gwella adeiladwaith y pridd; yn amddiffyn ac yn meithrin bioamrywiaeth yn y pridd; ac yn cydbwyso cylchredau maethynnau yn y pridd.
  • Mae rhannu data amserol, hygyrch ac ystyrlon yn hanfodol ar gyfer rheoli pridd yn gynaliadwy. Mae casglu data manwl a hirdymor ar briddoedd Cymru yn hanfodol ar gyfer olrhain tueddiadau, targedu ymyriadau, ac asesu effeithiolrwydd polisïau.

Asesiad o reoli adnoddau naturiol yn gynaliadwy

Mae’r asesiad priddoedd hwn yn un o dri asesiad adnoddau naturiol ac wyth asesiad ecosystem sy’n llywio Adroddiad ar Sefyllfa Adnoddau Naturiol 2025 yn gyffredinol. Mae’n adeiladu ar ganfyddiadau Adroddiad ar Sefyllfa Adnoddau Naturiol 2020, gan ddwyn ynghyd dystiolaeth wedi’i diweddaru gan arbenigwyr pwnc, setiau data cenedlaethol, a phrosiectau cydweithredol fel y Rhaglen Weithredu Genedlaethol ar Fawndiroedd. Mae’r asesiad hwn wedi’i gysylltu’n agos â phob asesiad ecosystem ac adnoddau.

Mae’r asesiad wedi’i strwythuro o amgylch pedwar nod cydgysylltiedig sy’n tywys cynnydd Cymru tuag at reoli adnoddau naturiol yn gynaliadwy, gan helpu i gyfleu’r berthynas rhwng yr amgylchedd, llesiant a’r economi.

Nod 1: Mae stociau o adnoddau naturiol yn cael eu diogelu a’u gwella

Mae priddoedd yng Nghymru yn wynebu pwysau lluosog sy’n bygwth eu hiechyd a’u cynhyrchiant hirdymor. Mae newid hinsawdd yn ffactor pwysig sy’n ysgogi’r broblem, gyda gaeafau gwlypach, hafau cynhesach, a stormydd amlach yn cynyddu’r risgiau o erydiad a chywasgu. Yn ddaearyddol, mae’r newidiadau hyn yn amrywio, ond maent yn effeithio ar y cyfnodau pan all priddoedd gael eu gweithio drwy gydol y flwyddyn, gan leihau gwydnwch ac effeithio ar amaethyddiaeth, coedwigaeth a gwasanaethau ecosystemau. Mae llygredd hefyd yn peri rhai heriau. Er bod dyddodiad nitrogen a sylffwr wedi lleihau, mae gorfaethu a llygredd arall yn parhau i fod yn bryder, gan effeithio ar ansawdd pridd, a chyfrannu at niwed ecolegol.

Mae ymdrechion i wella adnoddau pridd yn cynnwys monitro erydiad a chywasgiad, sydd wedi’u lleoli mewn glaswelltiroedd wedi’u gwella. Mae lefelau carbon uwchbridd yn sefydlog ar y cyfan, ond mae colledion yn amlwg mewn ardaloedd âr a garddwriaethol. Mae gormod o ffosfforws yn cynyddu, gyda mwy o safleoedd yn mynd y tu hwnt i’r trothwyon trwytholchi, sy’n peri risgiau i ansawdd dŵr. Mae ymatebion polisi yn cynnwys y Datganiad Polisi Pridd Amaethyddol (2025) a’r Cynllun Ffermio Cynaliadwy sydd ar ddod (2026), sy’n anelu at wella iechyd pridd trwy reoli tir yn fwy cynaliadwy a lleihau’r defnydd o blaladdwyr. Mae’r mentrau hyn yn cefnogi strategaethau integredig i amddiffyn a gwella pridd fel adnodd naturiol cyfyngedig.

Nod 2: Mae ecosystemau yn gallu gwrthsefyll newid disgwyliedig ac anrhagweledig

Mae priddoedd yn ategu gwydnwch ecosystemau drwy gefnogi bioamrywiaeth drwy ddarparu gwasanaethau ecosystemau fel rheoleiddio cylchredau carbon, maethynnau a dŵr. Mae priddoedd iach yn lleihau effeithiau i lawr yr afon ar ecosystemau dŵr croyw a morol trwy gyfyngu ar waddodiad a dŵr ffo sy’n cynnwys maethynnau. Fodd bynnag, mae dirywiad trwy erydiad, cywasgu ac anghydbwysedd maethynnau yn bygwth sefydlogrwydd ecosystemau. Mae tir halogedig hefyd yn tarfu ar swyddogaethau ecosystemau, gyda llygryddion yn mudo i systemau dŵr ac yn effeithio ar gynefinoedd arfordirol a dŵr croyw.

Mae cynnydd yn cynnwys y Cynllun Ffermio Cynaliadwy (2026), sy’n hyrwyddo iechyd pridd a chysylltedd cynefinoedd, a’r Datganiad Polisi Pridd Amaethyddol (2025), sy’n blaenoriaethu swyddogaeth pridd a rhannu data. Mae’r Rhaglen Weithredu Genedlaethol ar Fawndiroedd wedi adfer dros 3,600 hectar, gan fynd i’r afael â phroblemau hydroleg ac erydiad, ac wedi cwblhau camau adfer dros 8,000 hectar pellach i wella cynefinoedd a gwarchod yr adnodd mawn. Mae camau gweithredu i gynnal adeiladwaith y pridd a mabwysiadu rheolaeth tir gyfannol ac arferion ffermio cynaliadwy yn allweddol i wella gwydnwch. Nod yr ymdrechion hyn yw lliniaru pwysau newidiadau a achosir gan yr hinsawdd a chefnogi iechyd ecosystemau hirdymor ledled Cymru.

Nod 3: Lleoedd iach i bobl, wedi’u diogelu rhag risg amgylcheddol

Mae priddoedd yn cyfrannu at amgylcheddau iach trwy storio carbon, hidlo dŵr, a chefnogi cynhyrchu bwyd. Amcangyfrifir bod priddoedd Cymru yn dal tua 410 miliwn tunnell o garbon, ond gall rheolaeth wael arwain at allyriadau, yn enwedig o fawndiroedd wedi’u diraddio. Mae tir halogedig yn peri risgiau uniongyrchol i iechyd pobl trwy ddod i gysylltiad â sylweddau gwenwynig. Mae angen archwilio dros 9,000 o safleoedd yng Nghymru, gyda 414 o leiaf yn cael eu hystyried yn flaenoriaeth uchel. Mae adferiad yn gostus ac yn aml yn ddibynnol ar ailddatblygu trwy systemau cynllunio.

Mae mawndiroedd mewn cyflwr da yn helpu i storio carbon a rheoleiddio risgiau llifogydd trwy leihau sgydau dŵr cyflym, ac mae ganddynt risg tân is, gan sicrhau gwydnwch ar gyfer darparu dŵr yfed glân. Mae ymdrechion adfer o dan y Rhaglen Weithredu Genedlaethol ar Fawndiroedd wedi gwella hydroleg ac wedi lleihau risgiau tân a llifogydd. Mae mesurau rheoleiddio fel Rheoliadau Adnoddau Dŵr (Rheoli Llygredd Amaethyddol) (Cymru) 2021 a Safon Coedwigaeth y Deyrnas Unedig wedi’i diweddaru (2024) yn anelu at leihau llygredd maethynnau a diogelu pridd i lawr yr afon. Mae cydweithio parhaus, data gwell ar halogiad, a chynllunio integredig yn hanfodol i ddiogelu iechyd y cyhoedd ac ansawdd yr amgylchedd.

Nod 4: Cyfrannu at economi adfywiol, gan gyflawni lefelau cynhyrchu a defnydd cynaliadwy

Mae priddoedd yn ganolog i economi Cymru, gan gefnogi amaethyddiaeth, coedwigaeth a chyflenwad dŵr. Yn 2024, roedd amaethyddiaeth yn cyflogi 12,200 o bobl ac yn cyfrannu £1.1 biliwn i’r economi. Fodd bynnag, mae dirywiad pridd oherwydd cywasgu, erydiad ac anghydbwysedd maethynnau yn lleihau cynhyrchiant a gwydnwch. Mae tir âr, er ei fod yn gyfyngedig o ran maint, yn wynebu risgiau penodol o gnydau fel india-corn a rêp had olew, sy’n fwy tebygol o ddirywio adeiladwaith y pridd. Mae datblygiadau adeiledig a seilwaith hefyd yn bygwth priddoedd trwy selio, colli tir o ansawdd uchel, a cholli mawn, gan gyfrannu at golli adnodd pridd gwerthfawr.

Mae adfer mawndiroedd a chanllawiau cynllunio gwell yn cynnig cyfleoedd i amddiffyn adnoddau pridd. Mae’r Datganiad Polisi Pridd Amaethyddol (2025) a’r Cynllun Ffermio Cynaliadwy (2026) yn hyrwyddo arferion cynaliadwy a manteision amgylcheddol. Er bod cynlluniau blaenorol fel Glastir wedi cael ychydig o ganlyniadau cadarnhaol ar gyfer priddoedd, mae dulliau newydd yn anelu at integreiddio iechyd pridd yn well i gynllunio economaidd. Mae amddiffyn priddoedd rhag datblygiad, addasu i bwysau hinsawdd, ac adfer ardaloedd sydd wedi diraddio yn hanfodol ar gyfer economi adfywiol sy’n cydbwyso cynhyrchu â chynaliadwyedd hirdymor.

Newidiadau allweddol ers Adroddiad ar Sefyllfa Adnoddau Naturiol 2020

Mae priddoedd Cymru yn parhau’n gymharol sefydlog ar draws mesurau ac ecosystemau, ond maent yn dangos rhywfaint o arwydd cychwynnol o ddirywiad carbon yn yr uwchbridd ar gyfer tir âr a choetir llydanddail, a chynnydd yn nwysedd swmp pridd âr. Mae asidedd pridd yn dangos tueddiadau o wrthdroi adferiad blaenorol, gyda pH yn gostwng mewn cynefinoedd lled-naturiol a chorsydd. Mae gorfaethu gan ffosfforws wedi gwaethygu ar dir wedi’i wella. Mae bioamrywiaeth pridd yn parhau i gael ei ddeall yn wael; nid oes unrhyw ddata cenedlaethol newydd yn bodoli, er bod dirywiad mesoffawna wedi’i gysylltu â defnydd tir dwys, cemegau, a thywydd eithafol. Mae pwysau wedi dwysáu: mae newid hinsawdd yn achosi glawiad trymach a sychder, gan gynyddu’r risgiau o erydiad a chywasgu, a gallai codiad yn lefel y môr gael gwared ar hyd at 3% o’r Tir Gorau a Mwyaf Amlbwrpas erbyn 2100. Mae cnydau sydd â risg uwch o erydiad pridd wedi ehangu o ran arwynebedd, ac mae pryderon ynghylch llygredd yn parhau, gan gynnwys microblastigion a sylweddau poly- a perfflworoalcyl ochr yn ochr â maethynnau etifeddol.

Darllenwch yr asesiad pridd llawn yn Adroddiad ar Sefyllfa Adnoddau Naturiol 2025.

Darllen yr asesiad hwn



Tystiolaeth sylfaenol

Wrth ysgrifennu ein hasesiadau ac er mwyn nodi cyfleoedd gweithredu yn well, rydym wedi casglu tystiolaeth sy’n ein helpu i ddeall yr agweddau allweddol hyn:

  • ysgogwyr newid a phwysau ar briddoedd yng Nghymru
  • cyflwr a thueddiadau cyflwr pridd yng Nghymru
  • y manteision a’r anfanteision a ddarperir gan bridd yng Nghymru, yn dibynnu ar ei gyflwr, a’r effeithiau y gall y rhain eu cael ar lesiant dynol ac ecosystemau

Cewch fynediad i’r dystiolaeth fanwl drwy ein porth tystiolaeth ar gyfer Adroddiad ar Sefyllfa Adnoddau Naturiol 2025.

Gweld fersiwn sgrin lawn.

Anghenion tystiolaeth

Mae bylchau tystiolaeth yn parhau o ran deall priddoedd Cymru ar raddfeydd lleol, rhanbarthol a chenedlaethol. Mae angen data sylfaenol cynhwysfawr ar draws defnyddiau tir a mathau o bridd. Mae angen pwyslais arbennig ar sefydlogrwydd, erydiad, cyfraddau cywasgu, stociau carbon a photensial atafaelu a’u hamrywioldeb yn sgil tywydd eithafol. Nid yw bioamrywiaeth pridd yn cael ei deall yn dda, gyda data cenedlaethol cyfyngedig ac ansicrwydd ynghylch effeithiau plaladdwyr a meddyginiaethau milfeddygol. Nid oes digon o dystiolaeth ynghylch maint y golled pridd drwy selio a chymryd tir o ganlyniad i ddatblygiad, a’r rhyngweithio rhwng newid hinsawdd a defnydd tir, yn ogystal ag effeithiau hirdymor coedwigaeth a choedwigo ar briddoedd organomwynol a chydbwyseddau nwyon tŷ gwydr. Mae’r bylchau hyn yn cyfyngu ar ein gallu i lywio rheolaeth tir wydn.

Mae angen rhagor o dystiolaeth hefyd i wella dealltwriaeth o ddeinameg maethynnau, yn enwedig ffosfforws a microfaethynnau yng nghyd-destun Cymru. Mae angen ymchwil ar fygythiadau presennol a rhai sy’n dod i’r amlwg i bridd. Mae’r bygythiadau hyn yn cynnwys tynged, cludiant a risgiau ecolegol llygryddion, yn ogystal â dyfroedd llifogydd a llwybrau halogedig. Mae angen modelu rhagfynegol o ymatebion pridd i bwysau cyfunol fel sychder a llifogydd, a chysylltiadau economaidd-gymdeithasol rhwng cyflwr pridd, cynhyrchiant ac ansawdd dŵr hefyd.

Darllenwch am anghenion tystiolaeth SoNaRR 2025.

Ffynonellau tystiolaeth allweddol

Archwiliwch rywfaint o’r dystiolaeth yr ydym wedi’i defnyddio i lywio ein hasesiad:

Astudiaethau achos

Y Rhaglen Weithredu Genedlaethol ar Fawndiroedd

Y Rhaglen Weithredu Genedlaethol ar Fawndiroedd yw’r cynllun pum mlynedd ar gyfer adfer mawndiroedd yng Nghymru rhwng 2020 a 2025. Mae camau adfer ar dros 1,650 hectar yn ystod y ddwy flynedd gyntaf yn golygu bod y rhaglen wedi rhagori ar ei thargedau adfer cychwynnol, sef adfer rhwng 600 ac 800 hectar o dir cyhoeddus a phreifat bob blwyddyn.

Cyfoeth Naturiol Cymru / Rhaglen Weithredu Genedlaethol ar Fawndiroedd

Y Cynllun Ffermio Cynaliadwy

Nod Cynllun Ffermio Cynaliadwy Llywodraeth Cymru, sy’n dechrau yn 2026, yw cefnogi ffermwyr i gynhyrchu bwyd yn gynaliadwy wrth fynd i’r afael â’r argyfyngau hinsawdd a natur. Mae’n mynd i’r afael â’r amcan rheoli tir yn gynaliadwy yn Neddf Amaethyddiaeth (Cymru) 2023 i gynnal a gwella gwydnwch ecosystemau. Bydd y cynllun yn cefnogi gwydnwch hinsawdd a dylai gefnogi atebion ar sail natur.

Cyflwyniad i’r Cynllun Ffermio Cynaliadwy | LLYW.CYMRU

 

Datganiad Polisi Pridd Amaethyddol

Mae’r Datganiad Polisi Pridd Amaethyddol (a gyhoeddwyd ym mis Ebrill 2025) yn codi ymwybyddiaeth o briddoedd yn y dirwedd bolisi ac yn nodi’r weledigaeth ar gyfer defnyddio a rheoli priddoedd amaethyddol yn gynaliadwy ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol.

Datganiad Polisi Pridd Amaethyddol | LLYW.CYMRU

Diweddarwyd ddiwethaf